ARTYKUŁY

Początki hodowli koni orientalnych na ziemiach polskich sięgają legendarnych czasów  Rzeczpospolitej Obojga Narodów czyli XVI i XVII wieku . O obecności koni arabskich w Polsce świadczą liczne źródła historyczne . Konie orientalne wywarły ogromny wpływ na hodowlę koni w naszym kraju , dając podstawę do najsłynniejszych zwycięstw polskiej armii . Pomimo niesprzyjających warunków politycznych , od końca XVIII wieku , kilka największych i najstarszych stadnin kresowych przetrwało i utrzymało wysoki poziom hodowli . Stadniny Sanguszków w Chrestówce z siedzibą w Sławucie na Wołyniu , hrabiów Branickich z Białej Cerkwi w Szamrajówce , Uzinie i Janiszówce na Ukrainie oraz hrabiów Dzieduszyckich w Jarczowcach i Jezupolu w Małopolsce,  dały podstawę rodowodowej hodowli koni czystej krwi arabskiej w Polsce . Wszystkie znane później polskie stadniny koni arabskich czerpały z nich bezpośrednio lub pośrednio  swój materiał wyjściowy . One same poprzez podziały majątkowe , posagi i spadki  podzieliły się z czasem na kilka mniejszych stadnin , które poprzez użycie różnych ogierów oddalały się krwią od stadnin macierzystych , jednak ich linie żeńskie zawsze sięgały rodzinnego gniazda . Przełom XVIII i XIX wieku to czasy kiedy właściciele polskich stadnin dla utrzymania wysokiego poziomu hodowli zaczęli organizować wyprawy na Bliski Wschód dla sprowadzenia wartościowego materiału hodowlanego bezpośrednio z pustyni . Wcześniej głównym źródłem dostarczającym  ogiery były zdobycze wojenne oraz konie sprowadzane przez handlarzy lub na zamówienie hodowców . Łącznie w latach 1795-1914 sprowadzono do Polski 244 oryginalne araby , w tym 215 ogierów i 29 klaczy . 

Najstarsza stadnina , hodująca najpierw konie orientalne , a następnie czystej krwi arabskiej , co do której zachowały się wiarygodne źródła historyczne , została założona w 1778 roku przez hetmana wielkiego koronnego  Franciszka Ksawerego Branickiego (1729-1819) w chutorze Szamrajówka,  należącym do dóbr białocerkiewskich na Ukrainie . Sprowadził on wtedy z tulczyńskich dóbr wojewody kijowskiego Szczęsnego Potockiego 30 klaczy matek i 2 ogiery reproduktory .Stadnina w Tulczynie jako wcześniejsza , zapewne posiadała rejestry lub inwentarze ale najprawdopodobniej zostały one wywiezione przez Mieczysława Potockiego do Paryża w latach 30-tych XIX wieku i do dzisiaj pozostają niedostępne dla historyków .  Z pierwszego okresu istnienia stadniny Branickiego nie zachowały się żadne dokumenty . Przełomowy w dziejach stadniny stał się rok 1803 , kiedy zaprowadzono w Szamrajówce księgę stadną , do której wpisywano nie tylko inwentarz liczebnie ale również zapisywano pochodzenie koni . Księgi były prowadzone nieprzerwanie przez sto kolejnych lat aż do rewolucji 1917/1918 , podczas której zaginęły . Niestety ,w czasie tych pomyślnych dla stadniny 100 lat nie wykorzystano zawartych w księdze cennych materiałów do napisania historii stadniny . Najdawniejszym źródłem z tego okresu , jakie przetrwało do naszych czasów jest notatka  zarządcy dóbr Konstantego Branickiego E.Witkowskiego z roku 1874 , opisująca dość pobieżnie historię stadniny Branickich . Kopię tej notatki wydobył przed wybuchem II wojny światowej z archiwum Branickich w Wilanowie prezes Towarzystwa Hodowli Konia Arabskiego Aleksander Dzieduszycki i ofiarował prof. W.Pruskiemu , który z kolei w roku 1982 przekazał ją Bibliotece SGGW w Warszawie.  Kolejni autorzy opisujący stadniny białocerkiewskie opierali swoje prace na tym źródle . W roku 1913 wydany został pamiątkowy album z fotografiami zatytułowany " Stadnina Szamrajowiecka 1778-1913" , której autorem był prawdopodobnie zarządzający wówczas stadniną , lek.wet.Feliks Rozwadowski ( 1873-1932) . W zbiorach prof.W.Pruskiego zachowała się kopia przedmowy , album z fotografiami prawdopodobnie zaginął bezpowrotnie . Cennych materiałów na temat stadnin białocerkiewskich dostarczyła również monografia stadnin i jednocześnie praca doktorska J.Borowiaka z Uniwersytetu Wrocławskiego z 1914 roku zatytułowana " Die Arabische und Anglo-Arabische Pferdezucht der Grafen Branicki in Białocerkiew" . 

W roku 1820 , kiedy liczba klaczy w Szamrajówce przekroczyła 100 matek , podzielono ją na dwa stada . Część stada podstawowego pozostała w Szamrajówce a reszta została przeniesiona do Uzina , gdzie pozostały do rewolucji 1917 roku . W wyniku podziałów majątkowych w roku 1871 powstała trzecia stadnina, w Janiszówce , która podobnie jak dwie poprzednie uległa zagładzie w roku 1918 . W okresie ponad 100-letniej działalności tych stadnin wytworzyły się tam cenne rody i rodziny żeńskie , które są reprezentowane w naszej hodowli do dnia dzisiejszego . Niestety po zakończeniu  I wojny światowej ,w roku 1918 linie białocerkiewskie reprezentowały jedynie dwa konie czystej krwi arabskiej . Ogier Wallis 1918 z rodu Werneta or.ar. i klacz Arabella z rodziny klaczy Kadi ok.1840 , której linia wygasła w roku 1939 . Aby odtworzyć najstarszą białocerkiewską rodzinę sprowadzono w 1930 r. do państwowej stadniny w Janowie Podlaskim klacz Kewa 1923 ( Siglavy Bagbady-Kalga) , urodzoną w stadninie Inocenzdvor w Jugosławii . Pochodząca ze starej szamrajowieckiej rodziny klaczy Szamrajówka ur.ok.1810 , stanowiła jej 10 pokolenie . W Janowie, Kewa  urodziła 8 źrebiąt . Niestety w wyniku grabieży janowskich koni w roku 1939 córki Kewy- Oaza 1933 , Troska 1937, Włodarka 1939 i Użimka 1939  trafiły do stadniny w Tersku i dopiero jej wnuczki nabyte do Polski z Terska , Prowierka 1948 i Piewica 1953 kontynuowały rodzinę Szamrajówki w Janowie Podlaskim , która dała tej stadninie światową sławę . 

Poza wymienionymi trzema rodzinami żeńskimi w Jarczowcach powstał również niezwykle cenny ród męski og. Krzyżyk or.ar imp.1876 r.  Z tego rodu I wojnę przetrwały ogiery Abu Mlech 1902 i Farys II 1905 . Ród przedłużył w Janowie Abu Mlech i obecnie jest on reprezentowany w polskiej hodowli poprzez potomstwo ogiera Trypolis . Stadnina w Jarczowcach hodując znakomite konie nie mogła jednak pochwalić się należycie prowadzoną księgą stadną . Dlatego też , po wojennych zawieruchach odtworzenie pochodzenia jarczowieckich koni nastręczało wiele trudności a w niektórych przypadkach okazało się niemożliwe . W tej sytuacji pomocne okazały się wydawane w zaborze rosyjskim i austriackim księgi stadne , do których wielu hodowców wpisywało od końca XIX wieku  swoje konie . Stały się one cennym źródłem do udokumentowania pochodzenia uratowanych po wojnie koni . 

Pierwszą księgą stadną koni arabskich wydaną w Rosji była opracowana przez Aleksandra Szczerbatowa i wydana w roku 1903 "Zawodskaja kniga arabskich łoszadiej w Rossiji" . Wpisano do niej 44 ogiery i 228 klaczy , między innymi z Antonin i Sławuty . 

W 1867 w Wiedniu , kapitan Otto Mayr wydał drukiem księgę stadną pt. "Allgemaines Osterreichisches und Ungarisches Gestut-Buch" , w której obok koni pełnej krwi angielskiej zamieszczał pochodzenie koni czystej krwi arabskiej hodowanych w monarchii austro-węgierskiej . W 1899 roku w Małopolsce została wydana drukiem przez Galicyjskie Towarzystwo Chowu Koni , pierwsza polska księga stadna koni arabskich czystej krwi opracowana przez Kazimierza Ostoię-Ostaszewskiego  zatytułowana " Oficjalna księga stadna koni orientalnych dla Galicji i Bukowiny " . Do księgi tej wpisanych zostało 8 ogierów i 62 klacze  , wraz z tablicami rodowodowymi  potomstwa klaczy importowanych przez Juliusza Dzieduszyckiego w 1845 roku : Gazelli or.ar. , Mlechy or.ar. i Sahary or.ar.  W 1909  roku  galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie we Lwowie wydało " Księgę stad orientalnych i półkrwi" opracowaną przez Władysława Dzieduszyckiego  i Mariana Jędrzejowicza . Do księgi załączono tablice rodowodowe ogierów , które odegrały znaczącą rolę w hodowli regionu Małopolski  . W latach 1910-1912 wydano dwa dodatki do tej księgi . Na początku XX ukazały się dwie ciekawe publikacje Stefana Bojanowskiego opisujące słynne stadniny kresowe " Za końmi na Wołyń i Ukrainę " oraz  "Sylwetki koni orientalnych i ich hodowców"  oraz kilka ciekawych artykułów zamieszczonych czasopiśmie " Jeździec i Myśliwy " . W roku 1906 B.Łukomski opublikował monografię " Das arabische Pferd in Sławuta " . Wszystkie te wymienione dotychczas publikacje stanowiły materiał wyjściowy przy tworzeniu  w latach 1924-1926 I Tomu Polskiej Księgi Stadnej , który został ostatecznie opublikowany pod koniec 1926 roku w Warszawie pod redakcją Edwarda Skorkowskiego . 

Pierwsza wojna światowa przyniosła ziemiom polskim ogromne  starty w hodowli koni czystej krwi arabskiej  . Ze stanu 500 matek stadnych przed I wojną światową , uratowało się niespełna 10 % . Według  Z.Rozwadowskiego w 1918 roku na terenie państwa polskiego znajdowało się 25 klaczy z przychówkiem ( 13 źrebiąt; 6 ogierków i 7 klaczek) . Klacze pochodziły z 14 rodzin żeńskich : Gazella , Mlecha , Sahara , Elsissa , Milordka , Ukrainka , Szweykowska , Iliniecka, Gulowata , Wołoszka , Kadi , Szamrajówka , Wisznia i Ostrogska  oraz z 12 rodów męskich ; Abu Urkub II or.ar. , Aghil Aga or.ar. , Antar or.ar. , Arslan or.ar. , Druid or.ar. , Ezrak Seglavi or.ar. , Gessur or.ar. , Hermit or.ar. , Krzyżyk or.ar. , Kubiszan or.ar. , Seglavi Ardżebi or.ar.  oraz Ilderim or.ar. 

Nieodżałowaną stratą stało się doszczętne zniszczenie najstarszych polskich stadnin na dawnych kresach wschodnich , a zwłaszcza Sławuty , Białej Cerkwi i Antonin jak również znaczne zdewastowanie stadnin położonych w Małopolsce przez której ziemie przetoczyły się działania wojenne . Ogromną stratą , o czym była już wcześniej mowa , była również utrata kilkusetletnich archiwów oraz ksiąg stadnych  .  Jednak pomimo tych trudnych warunków już w 1918 roku   w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Koronnych powstał prowizoryczny Zarząd Stadnin Państwowych  , którego celem była jak najszybsza odbudowa hodowli koni , w tym również czystej krwi arabskiej .  Od początku rozumiano potrzebę uporządkowania dokumentacji hodowlanej poprzez opracowanie i wydanie księgi stadnej . Sprawą założenia księgi stadnej koni arabskich oraz urządzania dla nich wyścigów aktywnie zajął się Edward Skorkowski (1899-1957) i to jemu Ministerstwo Rolnictwa powierzyło w roku 1924 to zadanie . Drugą osobą , która brała czynny udział w organizowaniu wydania polskiej księgi stadnej był Aleksander Dzieduszycki ( 1874-1947) późniejszy zasłużony Prezes Towarzystwa Hodowli Konia Arabskiego  oraz Bogdan Ziętarski znakomity hodowca zasłużony w hodowli i organizowaniu wyścigów koni arabskich w Polsce .

W dniu 1 maja 1924 roku wydane zostało Zarządzenie Ministra Rolnictwa dotyczące wydawnictwa urzędowego pt. " Polska księga stadna koni arabskich " ( Monitor Polski 1924r.Nr108,poz.306).  W trakcie pracy nad księgą stadną konieczne okazały się korekty zasad prowadzenia księgi . Nowe przepisy opublikowano 8 października 1926 roku(Monitor Polski 1926r. Nr 241, poz. 678). Zgodnie z tym rozporządzeniem , księga stadna składała się z dwóch działów : do I wpisano konie uznane przez specjalną komisję za czystej krwi , do II wpisano konie posiadające co najmniej 50% czystej krwi arabskiej . Zgłoszenia do księgi przyjmowano do 31 grudnia 1925 roku . Po tym terminie dopuszczano już tylko konie uznane przez Komisję księgi stadnej za konie czystej krwi arabskiej oraz przychówek obojga rodziców wpisanych do jednego z jej działów . Do działu pierwszego I Tomu Polskiej Księgi Stadnej  wpisano 56 klaczy  i 84 ogiery . ..."te 56 klaczy to podwalina hodowli polskiego araba , z której się ona wywodzi - bo zginąć nie może skoro dała Melpomenę i Skowronka ..." napisał Edward Skorkowski w przedmowie do I tomu . Do działu II wpisano 222 klacze i 205 ogierów . Konie wpisane do księgi należały do 36 właścicieli . Do księgi został dołączony zbiór 70 rodowodów koni najbardziej zasłużonych w hodowli , sięgających sześciu pokoleń. Trudności przy opracowaniu I tomu z kompletowaniem materiałów źródłowych dotyczących pochodzenia niektórych koni , zwłaszcza w dalszych pokoleniach sprawiły , że w 1930 roku postanowiono dokonać reorganizacji księgi , powołując w rasie arabskiej dwie odrębne - koni czystej krwi i chowanych w czystości krwi . Do księgi koni czystej krwi wpisano konie z dotychczasowego działu I z wyłączeniem tych , których rodowodów nie udało się dość głęboko udowodnić lub wykazywały jakikolwiek ślad obcej krwi . Zarządzenie Ministra Rolnictwa w tej sprawie zostało opublikowane 4 grudnia 1931 roku ( Monitor Polski 1931 , str.295 , poz.390) . W załączniku Nr3 do decyzji Ministra Rolnictwa zostały określone ostateczne zasady prowadzenia Polskiej Księgi Stadnej Koni Arabskich Czystej Krwi . Zgodnie z  &1 tego załącznika do księgi mogą być wpisane:

Najwięcej klaczy - matek czystej krwi arabskiej wpisanych do I tomu księgi miała w tamtym okresie państwowa stadnina koni w Janowie Podlaskim - 13  , następnie Roman Sanguszko w Gumniskach - 8 , Józef i Roman Potoccy w Beheniu -5 , Witold Czartoryski w Pełkiniach -5 . Liczby te wskazują , że stan polskiej hodowli w latach 1925-1926 był bardzo skromny . Mimo to hodowcy rozumiejąc potrzebę wspólnych działań w dniu 4 października 1926 roku powołali do życia Towarzystwo Hodowli Konia Arabskiego . Towarzystwo przejęło od Ministerstwa Rolnictwa prowadzenie i wydawanie drukiem księgi stadnej koni arabskich oraz angloarabskich i od tego czasu do roku 1939 publikowało kolejne dodatki do tomu I. W 1932 I tom Polskiej Księgi Stadnej Koni Arabskich Czystej Krwi ukazał się drukiem . Do księgi czystej krwi wpisanych zostało 105 klaczy matek z przychówkiem , 95 reproduktorów  oraz dołączono 86 rodowodów sięgających 7 pokoleń . Do wybuchu II wojny światowej wydano  6 dodatków do księgi ,  a następnie w roku 1938 ukazał się II tom Polskiej Księgi Stadnej Koni Arabskich Czystej Krwi . Do tomu II wpisano 176 klaczy z przychówkiem należących do 62 właścicieli oraz 43 reproduktory . 

Lata po II wojnie światowej - budowa polskiego programu hodowlanego 

Wybuch II wojny światowej zastał polską hodowlę koni czystej krwi arabskiej na dobrej drodze rozwoju i na bardzo wysokim już poziomie posiadanych koni . Ze 166 klaczy wpisanych do księgi stadnej w roku 1939  - 143 zginęło lub zostało zagrabione . Największe straty poniosła państwowa stadnina w Janowie Podlaskim , która w roku 1939 straciła 90% materiału zarodowego .  Wycofujące się w październiku  , po ataku na Polskę 17 września wojska sowieckie , zabrały ze sobą całą stadninę , którą umieszczono w Tersku na Kaukazie . Konie janowskie już nigdy do Polski nie powróciły , stając się fundamentem słynnej hodowli koni arabskich w ZSRR . Podstawą odbudowy janowskiego stada stała się młodzież zagubiona w czasie ewakuacji stadniny oraz konie janowskiej hodowli i ich potomstwo odkupione od prywatnych hodowców . W latach 1939-1944 udało się przetrwać i prowadzić działalność hodowlaną kilku prywatnym hodowcom między innymi stadninie w Gumniskach Romana Sanguszki oraz stadninie w Pełkiniach Witolda Czartoryskiego . W latach 1939-1947 Towarzystwo Hodowli Konia Arabskiego nie przerwało działalności . Polska Księga Stadna Koni Arabskich była wydawana w postaci corocznych dodatków do tomu II , których ukazało się w sumie 10 . W roku 1944 okupacyjne władze niemieckie cofając się przed nadchodzącym frontem zarządziły ewakuację polskich koni hodowlanych na teren Niemiec . W tej grupie znalazła się stadnina Janów Podlaski i konie  ze stadniny Młynów -Ołyka , które na początku 1945 roku znalazły się w okolicach Lubeki oraz konie arabskie z utworzonej w czasie okupacji  stadniny w Starym Siole ,ewakuowane na terytorium Czechosłowacji  , które koniec wojny zastał w stadninie Topolczanki . Dzięki niezwykłej ofiarności i oddaniu ludzi , którzy towarzyszyli polskim koniom arabskim w wojennej tułaczce , do kraju w roku 1946 powróciło 39 klaczy 12 źrebiąt i trzy ogiery czystej krwi arabskiej z Niemiec , w tym odkupione z fabryki surowic klacze ze stadniny koni w Babolnej  oraz 10klaczy i dwa ogiery czystej krwi , które powróciły z Topolczanek . Ogółem z okresu II wojny światowej udało się uratować dla polskiej hodowli 59 klaczy i 8 ogierów  czystej krwi arabskiej . Kolejny raz trzeba było zaczynać wszystko od nowa . 

Z chwilą zakończenia działań wojennych polska hodowla stanęła na kolejnym zakręcie historii . Kraj został wyzwolony spod niemieckiej okupacji ale na kolejne 45 lat stał dostał się w strefę wpływów  systemu sowieckiego . Zmiana ustroju kraju zarówno w sferze społecznej jak i gospodarczej była wybitnie niesprzyjająca rozwojowi hodowli koni czystej krwi arabskiej . W latach 1946-1947 rewindykowano do Polski z brytyjskiej strefy okupacyjnej 1600 polskich koni hodowlanych i 600 osób personelu . W tej grupie znalazło się 39 klaczy i trzy ogiery czystej krwi arabskiej ze stadniny janowskiej , które odegrały fundamentalną rolę w tworzeniu polskiej hodowli koni czystej krwi arabskiej po II wojnie światowej. 

We wstępie do III tomu Polskiej Księgi Stadnej Koni Arabskich Czystej Krwi , jej redaktor Edward Skorkowski , przedstawiając stan hodowli w latach 1939-1947 tak opisał ówczesną sytuację : ...."w o wiele lepszym znajdujemy się położeniu  , niż po pierwszej wojnie światowej , mamy już przecież organizację , Księgę Stadną i próby dzielności , a przede wszystkim dwudziestopięcioletnie doświadczenie , czego nie mieliśmy przy dźwiganiu poprzednio  zniszczonej  naszej hodowli koni arabskich . "  Tom III obejmował dane z lat 1939-1947 . Wpisano do niego 241 klaczy i 19 reproduktorów . Zestawienie danych obrazuje straty poniesione przez polską hodowlę w latach wojny :

_______________________________

ubyło z hodowli -189

  pozostało w hodowli - 59

Zebrany materiał hodowlany pozwolił odtworzyć polską hodowlę koni czystej krwi arabskiej po II wojnie światowej . Z uwagi na konfiskaty majątku prywatnego dekretami prosowieckiej władzy , również konie czystej krwi arabskiej znalazły się w wyłącznym władaniu państwa . Taki stan utrzymywał się w Polsce do drugiej połowy lat 80-tych , kiedy to władze komunistyczne dopuściły możliwość posiadania klaczy czystej krwi arabskiej przez osoby prywatne . Utworzenie państwowych stadnin koni czystej krwi arabskiej w Polsce po roku 1945 jakkolwiek odbyło się z wyraźną krzywdą dla prywatnych hodowców ,  stało się początkiem unikalnego programu hodowlanego . Klacze , które przetrwały II wojnę światową i stały się fundamentem dzisiejszej polskiej hodowli państwowej stanowiły własność 14 hodowców . Jedyna przed II wojną światową państwowa stadnina koni arabskich w Janowie Podlaskim ,  stała się jedną z trzech , następnie czterech stadnin państwowych . Jakkolwiek trudna do zaakceptowania konfiskata majątku prywatnego na rzecz państwa , to jednak stworzyła sytuację niezwykłą do tej pory pozwalając na przemyślane i skoordynowane działania na rzecz całej hodowli krajowej . Wspólny program hodowlany stworzony przez grono wybitnych znawców konia arabskiego , sprawił że hodowla arabów w Polsce nie tylko przetrwała ale rozwinęła się ,  doszła do sukcesów światowych i stała się dobrym przykładem do naśladowania . 

Decyzją władz w 1948 roku zlikwidowane zostało Towarzystwo Hodowli Konia Arabskiego i prowadzenie księgi stadnej powierzono państwowym torom wyścigów konnych  pod nadzorem Ministerstwa Rolnictwa , który to stan trwa do chwili obecnej. Tom IV Polskiej Księgi Stadnej Koni Arabskich Czystej Krwi ukazał się w roku 1953 . Kolejne tomy wraz z dodatkami ukazywały sie regularnie co 4-5 lat . W roku 1959 wydano zarządzenie na mocy którego ,  pewnej korekcie uległa zasada wpisu koni do księgi a mianowicie postanowiono że : ..." Do Polskiej Księgi Stadnej Koni Arabskich czystej Krwi wpisuje się ogiery , klacze i źrebięta które :

Z chwilą powołania do życia w 1970 roku w Londynie Światowej Organizacji Konia Arabskiego (WAHO) poddano sprawdzeniu wszystkie księgi stadne w tym również polską . Do Polski przyjechała specjalna komisja WAHO i po zapoznaniu sie z metodą prowadzenia księgi uznała polską księgę stadną za wzorzec do opracowania przez WAHO międzynarodowych zasad prowadzenia księgi. 

Zmiana sytuacji politycznej i gospodarczej w Polsce po roku 1989 , nie wpłynęła zasadniczo  na sposób prowadzenia i finansowania PASB. Nowoczesne metody w rozrodzie i hodowli jak  inseminacja i transplantacja zarodków wymagały doprecyzowania przepisów w tej kwestii . Konieczna była również zmiana definicji zasad wpisu do księgi . W myśl zasady wprowadzonej przez WAHO , koniem arabskim jest ten który jest wpisany do uznanych przez WAHO ksiąg stadnych .

W latach 1960 i 1972 zostały wznowione tablice genealogiczne E.Skorkowskiego pt. " Polskie tablice genealogiczne koni arabskich czystej krwi "  ze wstępem opracowanym w czterech językach . Również w roku 1972  wydano tablice genealogiczne Zdzisława Rozwadowskiego( w języku angielskim) pt. " 50 years of breeding pure blood Arabian Horses in Poland in their genealogical charts 1918-1968" zredagowane przez Antoniego Święckiego , sfinansowane przez Leona Rubina z USA - wielkiego przyjaciela polskiej hodowli . Tablice Z.Rozwadowskiego,  jako niezwykle kompletne opracowanie najnowszej historii polskiej hodowli koni arabskich zostały nazwane " biblią "  polskiego konia arabskiego . Zawierające pełną historię polskiej hodowli i stadnin koni czystej krwi arabskiej , zilustrowane fotografiami zasłużonych koni , zawierają pochodzenie wszystkich koni , które były w Polsce w latach 1918-1968 , pochodzących w prostej linii od 38 klaczy protoplastek i 29 ogierów protoplastów. W latach 1974 - 1985 zostały wydane cztery dodatki , których autorem po śmierci Z.Rozwadowskiego w 1977 roku jest Roman Pankiewicz . Dodatek V ukazał się w roku 1987. Dodatki I i II sfinansował Leon Rubin , dodatek III - amerykańska stadnina Lasma Arabians , dodatek IV - Lasma Arabians oraz wydawnictwo "Arabian Horse World" przy współpracy Jolanty i Zenona Lipowiczów . W roku 1983 prof.Witold Pruski opublikował kluczową dla poznania historii polskiej hodowli koni arabskich pracę pt. " Dwa wieki polskiej hodowli koni arabskich (1778-1978) i jej sukcesy w świecie" . Ta niezwykle barwnie i starannie przygotowana książka,  jest do dnia dzisiejszego podstawowym źródłem wiedzy o polskiej hodowli koni czystej krwi arabskiej,  w tym również  dokumentuje wszelkie źródła i archiwa hodowlane , które pomogły stworzyć Polska Księgę Koni Arabskich Czystej Krwi  . Ciekawym  uzupełnieniem informacji zawartych w książce prof. W.Pruskiego , jest wydana w roku 2007,  praca prof.Krystyny Chmiel "One tworzyły piękno" prezentująca sylwetki najbardziej zasłużonych klaczy , które po 1939 roku zapoczątkowały czynne do dziś linie żeńskie ,wywodzące się z dawnych stadnin historycznych  .  W roku 1999 został wydany niesłychanie cenny dla wiedzy o polskiej hodowli koni arabskich " Rejestr polskich ogierów użytych w hodowli w latach 1944-1983 "  opracowany przez Romana Pankiewicza . Tom I rejestru obejmuje lata 1944-1983 a więc kluczowe dla odbudowy polskiej hodowli po II wojnie światowej w jej obecnym kształcie. 

Wydawcą  I tomu rejestru jest prywatna polska stadnina koni arabskich " Wyspa Wolin" Dionizego Szostka  . Niezwykła wartość tej pracy dla dzisiejszych hodowców to zamieszczone tam  celne wypowiedzi i opinie hodowców z epoki , przede wszystkim Andrzeja Krzyształowicza i Ignacego Jaworowskiego . Kluczowe znaczenie dla wartości rejestru ma niezwykła wiedza i pasja samego autora czyli Romana Pankiewicza , którą w tym monumentalnym dziele przekazuje następnym pokoleniom polskich hodowców . Tom II rejestru obejmujący lata 1983-1993 został opracowany przez Romana Pankiewicza i Agnieszkę Mikulską , a wydany przez państwowa stadninę koni w Michałowie w roku 2005.

Dedykacja zamieszczona na karcie tytułowej II tomu " Rejestru polskich ogierów czystej krwi użytych w hodowli w latach 1944-1993 "  niech stanowi puentę niniejszego artykułu : ..." Pamięci Ks.Sanguszki i Bogdana Ziętarskiego , dzięki którym hodowla koni czystej krwi arabskiej wzbogaciła się o rody Kuhailana Haifi , Kuhailana Afasa i Kuhailana Zaida " . Szacunek dla historii i naszych wielkich poprzedników pozwolił polskiej hodowli wielokrotnie odbudować się z upadku . Trwać i rozwijać się dając radość i satysfakcję kolejnym pokoleniom polskich hodowców ,  rozsławiając Polskę na cały świat .